Początek września wielu osobom kojarzy się z niezbyt przyjemnym końcem czasu wakacji, a tym samym relaksu i odpoczynku. Powrót do szkoły dla niektórych jest jednak na tyle nieprzyjemny, że powoduje znaczne obniżenie samopoczucia i uniemożliwienie normalnego funkcjonowania. W takich przypadkach często można mówić o fobii szkolnej. Dowiedz się, czym ona jest i jak ją pokonać.
Czym jest fobia szkolna?
Fobia szkolna, jak sama nazwa wskazuje, dotyczy przede wszystkim szkoły, a więc wszystkich miejsc, w których pobierana jest nauka. W zależności od wieku danej osoby to być zarówno przedszkole, szkoła podstawowa, liceum, technikum, jak i uczelnia wyższa. Wiadome jest jednak, że uczęszczanie do wcześniej wymienionych miejsc umożliwia zdobywanie odpowiedniej wiedzy, która wpływa na prawidłowy rozwój, poszerzanie różnego rodzaju umiejętności, a także późniejsze podjęcie pracy.
Uczęszczanie do szkoły niekiedy niesie za sobą ogrom obowiązków i sporą odpowiedzialność, które często wiążą się ze stresem czy obawami. Jeśli są one motywujące i nie przeszkadzają najmłodszym w prawidłowym funkcjonowaniu, nie ma się czym martwić. U niektórych dzieci, zarówno tych młodszych, jak i starszych, objawy są jednak tak silne, że można mówić o fobii szkolnej. W takim przypadku nawet samo wyobrażenie szkoły budzi ogromny lęk oraz paraliżuje i powoduje wiele problemów zdrowotnych.
Czy fobia szkolna to choroba psychiczna?
Międzynarodowa Klasyfikacja ICD-10 dzieli pojęcie fobii na kilka bardziej szczegółowych:
- te, które związane są ze strachem przed wyjściem z domu i miejscami publicznymi – agorafobie,
- te, które uwzględniają lęk przed kontaktami społecznymi, oceną ludzi – fobie społeczne,
- te, które dotyczą bardzo szczegółowych i konkretnych sytuacji np. korzystania z publicznych toalet, burzy, ciemności itd.,
- innych, nieokreślonych zaburzeń lękowych.
Fobia szkolna nie jest wymieniona w żadnym z powyższych punktów, najczęściej jest jednak zaliczana przez psychiatrów i diagnostów do fobii społecznych. Osoba, która przejawia silny lęk związany ze szkołą, jest więc często diagnozowana pod kątem tego zaburzenia psychicznego.
Czy objawia się fobia szkolna?
Wiele rodziców traktuje lęk przed szkołą jako ucieczkę dziecka przed obowiązkami. Ze względu na to jest to bardzo niebezpieczne i trudne do zdiagnozowania zaburzenie psychiczne. Należy jednak pamiętać, że aby dziecko mogło prawidłowo funkcjonować w środowisku, w momencie pojawienia się silnych objawów, należy niezwłocznie zaoferować mu pomoc. W tym celu dobrze jest udać się do lekarza psychiatry, który na podstawie przeprowadzonego wywiadu z dzieckiem lub/i jego opiekunami prawnymi postawi odpowiednią diagnozę i podpowie, w jaki sposób można niwelować objawy. Do najczęstszych sygnałów, które mogą wskazywać na fobię szkolną, są:
- dolegliwości somatyczne, a więc:
- bóle brzucha,
- nudności i wymioty,
- przyspieszone bicie serca,
- brak apetytu,
- nagląca potrzeba oddawania moczu,
- poczucie omdlewania lub omdlenia,
- podwyższona temperatura,
- dolegliwości psychologiczne, w tym:
- ciągłe analizowanie sytuacji szkolnych,
- negatywne nastawienie do wszystkiego, co kojarzy się ze szkołą,
- silny niepokój,
- przerażenie przed pójściem do szkoły,
- nieustannie odczuwany stres.
Rodzice, którzy nie wiedzą, że ich dziecko cierpi na fobię szkolną i za wszelką cenę chcą nakłonić je do wyjścia z domu, spotykają się bardzo często z odmowami, które nacechowane są silnymi, mało przyjemnymi emocjami. Takie dziecko często płacze, a niekiedy krzyczy. Najmłodsi obiecują również, że następnego dnia pójdą do szkoły i wykonają swoje obowiązki. Opiekunowie nie wiedząc, jak się zachować, stają się bezradni i bezsilni. Jak wspomniano wcześniej, w takiej sytuacji, dobrze jest zasięgnąć porady specjalisty.
Jak poradzić sobie z fobią szkolną?
Najważniejszym celem w leczeniu fobii szkolnej jest utrzymanie dziecka w zajęciach szkolnych i procesie edukacji. Niekiedy wiąże się to ze zmianą sposobów nauczania. Obecnie coraz częściej proponowanym modelem jest nauczanie indywidualne, gdzie uczeń spotyka się z nauczycielami określonych przedmiotów sam na sam. Wdrożone ingerencje terapeutyczne powinny być jednak dostosowane do szczegółowych przyczyn występowania fobii szkolnej. W tym celu warto wykonać zindywidualizowaną diagnozę, która uwzględnia wszystkie czynniki, a więc aspekty:
- biologiczne,
- poznawcze,
- osobowościowe,
- społeczne,
- uwarunkowania rodzinnego,
- stylu funkcjonowania
Należy również pamiętać, że ograniczanie kontaktów społecznych i izolacja społeczna wcale nie poprawiają stanu zdrowia, a jedynie nasilają objawy zaburzenia. Aby więc poradzić sobie z tym problemem, dobrze jest skorzystać z terapii (najczęściej poznawczo-behawioralnej), której celem jest jak najskuteczniejsze zminimalizowanie negatywnych skojarzeń ze szkołą. Indywidualne nauczanie powinno być jedynie krótkotrwałym etapem, mającym na celu ułatwienie procesu terapeutycznego.
Czy fobia szkolna mija?
Niekiedy poza psychoterapią konieczne jest również wdrożenie leczenia farmakologicznego. W każdym przypadku relacja ta powinna być równoległa, a więc dziecko jednocześnie powinno zażywać wskazane przez psychiatrę leki oraz regularnie uczęszczać na spotkania z terapeutą. Aby wspierać dziecko w procesie zdrowienia, dobrze jest dużo z nim rozmawiać oraz wzmacniać pozytywnie (chwalić za postępy i nie karać za ich brak). Nie należy umniejszać jego umiejętnościom oraz osobie. Warto również regularnie odwiedzać terapeutę w celu psychoedukacji oraz wypracowania prawidłowych sposobów pracowania z dzieckiem na co dzień.
Dobrze dobrane leki, skuteczny proces terapeutyczny oraz postawa wspierająca opiekunów dziecka bardzo często prowadzą do wyciszenia objawów fobii szkolnej, co w ostateczności skutkuje jej zniknięciem. Należy jednak pamiętać, że proces ten wymaga cierpliwości, a także odwagi (co warto również przypominać dziecku).